Τι με “Φορτώνεις” να κάνω με βάση το βιολογικό μου φύλο;

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΤΣΙΚΑΔΑΚΟΥ ΣΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟ ΓΙΑ ΤΗΝ LIFO

Μια «χύμα» κουβέντα με τη διοργανώτρια του 1ου αθηναϊκού GenderFest (27-29/1, Booze Cooperativa) Μαρία Κατσικαδάκου-Cyber για φύλα, σεξουαλικότητες, trans, queer, έμφυλες και φεμινιστικές προβληματικές, με τον Θοδωρή Αντωνόπουλο για την LIFO.

«Τι καλούμαι να κάνω αν με αποκαλέσεις άντρα ή, αντίστοιχα, γυναίκα;» αναρωτιέται εμφατικά η συνομιλήτριά μου. «Έχω αμέτρητες ιστορίες δρόμου και τηλεφώνου να διηγηθώ για το φύλο μου, αφού έτσι μεγάλωσα – γεννήθηκα στο ένα φύλο, εμφανισιακά βρίσκομαι κάπου στη μέση των δύο, ακούγομαι κάπου στην άκρη του άλλου φύλου!». Έτσι ξεκινά την προσωπική της αφήγηση που συνοδεύει το πώς και το γιατί ενός «fuckin’ different» φεστιβάλ, το οποίο μέσα από ομιλίες, συζητήσεις, προβολές, περφόρμανς, μουσικές, μόδες κ.λπ. αναφέρεται αφενός στα κοινωνικά φύλα και τις κατεξοχήν ιδιότητές τους (αρρενωπότητα και θηλυκότητα) ως κατασκευές-απόρροια μιας πατριαρχικά και ιεραρχικά δομημένης κοινωνικής οργάνωσης, αφετέρου στην ανατροπή και υπέρβασή τους μέσα από το αναποδογύρισμα εκείνων των κανονιστικών συστημάτων που τη θεμελιώνουν. Μάλιστα, τόσο η ίδια όσο και η θεματολογία του GenderFest εστιάζουν με τρυφερότητα «στα κορίτσια που γίνονται άντρες», τα οποία και λιγότερο προβεβλημένα είναι από την αντίστροφη περίπτωση αλλά και λιγότερο «προνομιούχα» όσον αφορά την αναγνώριση και την αλληλεγγύη που περισσότερο συναντούν, όπως σημειώνει, στη λεσβιακή παρά στην «έντονα φαλλοκρατούμενη» ανδρική γκέι κοινότητα.

Μπορεί όροι όπως trans, non-binary να ακούγονται εξωγήινοι στους μη γνώστες, όμως αφορούν ανθρώπους που ζουν ανάμεσά μας και μάλιστα όχι πια στο περιθώριο ή τη σκιά – την τελευταία δεκαετία η ορατότητα αυτών των ατόμων έχει αυξηθεί αισθητά, οι σχετικές αναφορές στον δημόσιο λόγο και στη δημόσια εικόνα επίσης, όπως και οι δικές τους ανατρεπτικές παρεμβάσεις σε αυτά. Ταινία που αναφέρεται σε τρανς καλλιτέχνιδα εποχής γνωρίζει διακρίσεις («The Danish Girl»), τρανς ποζάρουν για το «National Geographic», η Documenta14 έχει τρανς επιμελητή (Paul Preciado), trans και intersex δημιουργοί κάνουν τέχνη και πολιτική με πρώτη ύλη τα σώματα και τις ζωές τους, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την καταπίεση, την ωμή βία και τον εξοστρακισμό που εξακολουθούν να υφίστανται σε πολλά μέρη του κόσμου τα μέλη μιας κοινότητας οριακά ανεκτής, ακόμα και από τη mainstream lgbt+ σκηνή. Πέρα, μάλιστα, από το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού (ή και μη-προσδιορισμού), σεβασμό και ισότητα, διεκδικούν επίσης το δικαίωμα να γίνονται σύζυγοι αλλά και γονείς, αν το επιθυμούν. Όσον αφορά τους διαφυλικούς πειραματισμούς καθαυτούς, η επιστήμη σήμερα κάνει θαύματα –με το αζημίωτο φυσικά–, οι προκλήσεις είναι πολλές και πολυεπίπεδες, η «απειλή» μιας ανώδυνης, εν τέλει, ενσωμάτωσης επίσης υπαρκτή. Όμως εδώ μιλάμε καταρχάς για ανθρώπινες ζωές που μέχρι πολύ πρόσφατα βρίσκονταν σε απαγορευμένη ζώνη κι εξάλλου, όπως χαριτολογεί η Μαρία: «Έχει πολύ γούστο να ξέρεις ότι ο Μπραντ Πιτ θα μπορούσε να έχει γεννηθεί και κορίτσι!».

Αρρενωπότητα είχε ο Κούρκουλος και θηλυκότητα η Λάσκαρη. Αρρενωπότητα όμως είχε και η Σωτηρία Μπέλλου, θηλυκότητα, πάλι, ο Ιωάννης Μελισσανίδης. Κάθε φύλο μπορεί να έχει μπόλικα απ’ όποια από αυτά τα χαρακτηριστικά θέλει, όσο θέλει, όποτε θέλει!

Ο εκρηκτικός Αμερικανός καλλιτέχνης, συγγραφέας και διανοητής Del LaGrace Volcano, η σουηδή ποπ τραγουδοποιός και παραγωγός Tami T, ο πολύς φωτογράφος, παραγωγός και συγγραφέας Amos Mac, η «drag terrorist», μουσικός και περφόρμερ Vaginal Davis (αμφότεροι Αμερικανοί), οι Samania (καλλιτεχνικό ντουέτο που απαρτίζουν η Γερμανομαροκινή Samira Mahboub και η Λατινοαμερικάνα Ania Katherine), το τρανς μοντέλο και συγγραφέας Vanessa Lopez από τη Χιλή μαζί με τις «δικές μας» γυναίκες DJ The Beatches, καθώς επίσης και τις drag περσόνες Zackie Oh και Μελίτα Σκαμπώ (που επιμελείται και την παρουσίαση) είναι τα «αστέρια» αυτού του χορταστικού τριημέρου όπου θα προβληθούν και οι ταινίες «Casablanca Calling», «Fuckin’ Different XYY», «Girls like us», «Something must break» και «Trans List».

— Σε ξέραμε ως ψυχή του κινηματογραφικού Φεστιβάλ Outview. Πώς προέκυψε η ιδέα για το Gender Fest;

Η ιδέα στριφογύρναγε από καιρό, είναι πλέον φανερό ότι η θεματολογία gender όχι μόνο κερδίζει διαρκώς έδαφος αλλά και ότι η ταυτότητα φύλου έχει φτάσει στη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα κοινωνική της ορατότητα. Το Outview Film Festival έφτασε επίσης τα 11 χρόνια και το GenderFest γίνεται στο πλαίσιο των δορυφορικών events που θα γίνουν φέτος. Έτσι, ζητήσαμε βοήθεια από έναν σημαντικό συνεργάτη μας επί σειρά ετών, το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, και λάβαμε εξαρχής την απόλυτη υποστήριξή του, χωρίς την οποία πολύ δύσκολα θα είχαμε επτά δυνατούς καλεσμένους από Αμερική, Γερμανία, Σουηδία, ταυτόχρονη διερμηνεία και άλλα που θα απολαύσετε από κοντά.

— Η δική σου σχέση με το φύλο σου;

Το «Η έρημη χώρα ανάμεσα στα δύο φύλα» που έγραψε πριν από 100 και βάλε χρόνια στο βιβλίο της η Ράντκλιφ Χολ είναι η αγαπημένη μου ατάκα. Όπως γράφω και στο Δελτίο Τύπου του GenderFest, δεν θυμάμαι ούτε μια μέρα της ζωής μου που να μην έχουν «μπερδέψει» το φύλο μου· ακόμα και στο τηλέφωνο, όλο και κάποιος θα με αποκαλέσει «αγόρι». Έχω αμέτρητες ιστορίες δρόμου και τηλεφώνου να διηγηθώ για το φύλο μου, αφού έτσι μεγάλωσα (γεννήθηκα στο ένα φύλο, εμφανισιακά βρίσκομαι κάπου στη μέση των φύλων, ακούγομαι κάπου στην άκρη του άλλου φύλου).
Από το 1998 που γνώρισα τη δουλειά της Κέιτ Μπόρνσταϊν έγραφα ότι άλλο το φύλο, άλλο ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Πόσες φορές έχω νευριάσει όταν αποκαλούν «πούστηδες/αδερφές» τις τρανς φιλενάδες μας!

Μπορεί να είσαι γεννημένος (βιολογικά) άντρας ή γυναίκα, αλλά μπορεί να νιώθεις ό,τι φύλο θέλεις, όποτε θες, όσο θες, άσχετα με το αν είσαι ετεροφυλόφιλος ή ομοφυλόφιλος. Ένας αγαπημένος φίλος/η από τα παλιά, όταν τον/τη ρωτάγανε «είσαι άντρας ή γυναίκα;», απαντούσε: «Κάτσε να πιω καφέ και θα σου πω πώς νιώθω σήμερα»!

— Πώς ορίζεις την αρρενωπότητα και πώς τη θηλυκότητα;

Είναι, άραγε, παρεξηγημένες αυτές οι έννοιες και στην lgbt κοινότητα; Οι έννοιες αυτές είναι κοινωνικά κατασκευασμένες. Επιτέλους, ας το αποδεχτούμε κι ας απολαύσουμε την εμφάνισή τους σε όλα τα φύλα. Το ότι «οι άντρες δεν κλαίνε» ή ότι «τα κορίτσια είναι ευάλωτα» είναι απολύτως κοινωνικά χαρακτηριστικά του φύλου που έχουν ανατραπεί ποικιλοτρόπως. Αρρενωπότητα είχε ο Κούρκουλος και θηλυκότητα η Λάσκαρη. Αρρενωπότητα όμως είχε και η Σωτηρία Μπέλλου, θηλυκότητα, πάλι, ο Ιωάννης Μελισσανίδης. Κάθε φύλο μπορεί να έχει μπόλικα απ’ όποια από αυτά τα χαρακτηριστικά θέλει, όσο θέλει, όποτε θέλει! Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι επιβάλλεται να ταυτίζονται βιολογικό και κοινωνικό φύλο και δεν αποδέχονται τίποτα έξω από αυτό, πράγμα που επίσης ισχύει και για αρκετό κόσμο μέσα στη lgbtqi κοινότητα. Το 1999 βρισκόμουν σε μια ημερίδα για το κοινωνικό φύλο στο Άμστερνταμ και η ομιλήτρια, που γνωρίζαμε ότι πριν από λίγους μήνες είχε κάνει δίδυμα, τα είχε φέρει στην αίθουσα όπου κυκλοφορούσαν από αγκαλιά σε αγκαλιά πριν ξεκινήσει η ομιλία. Όταν ανέβηκε στην έδρα, μας είπε: «Έβαλα στο κοριτσάκι μπλε ρουχαλάκια και στο αγοράκι ροζ. Παρατηρήσατε ότι πιάνατε το μωράκι με τα μπλε πιο άγαρμπα, λιγότερο τρυφερά, σχεδόν το πονούσατε και το τινάζατε στον αέρα; Άλλη μια απόδειξη ότι έχουμε προκαθορισμένες συμπεριφορές ανάλογα το φύλο και τις περνάμε από πολύ μικρή ηλικία στα παιδιά μας!».

— Ενώ έχει αναπτυχθεί μια ολόκληρη μυθολογία και κουλτούρα αναφορικά με τα αγόρια που γίνονται κορίτσια, το αντίστροφο μόλις τα τελευταία χρόνια κάνει αισθητή την παρουσία του. Γιατί αυτό;

Όλα είναι περί της αντρικής τέρψης και τιμής! Ένας πατέρας π.χ. προτιμά να του βγει η κόρη λεσβία παρά ο γιος του «πούστης», κι αυτό γιατί ζούμε σε μια κοινωνία πατριαρχική, που ίσως αφήνει τα κορίτσια «απλώς να τρίβονται μεταξύ τους», όπως λανθασμένα νομίζουν, όχι όμως τα αγόρια να προσβάλουν την αντρική τους τιμή. Ακριβώς για τον ίδιο λόγο τιμής και τέρψης, όσο κι αν ακούγεται ασύνδετο και παράδοξο, δεν είναι εύπεπτο μια γυναίκα να «κάνει τον άντρα». Στην τελική, κατά τα «παραδοσιακά» δεδομένα, ένας άντρας που κάνει τη γυναίκα είναι πάλι προς τέρψη του άντρα, «μια γυναίκα όμως, χωρίς αχαμνά, να παριστάνει τον άντρα, με τι προσόντα; Και να μας τρώει και τις γκόμενες!» έχω ακούσει πολλάκις να λένε!

Η male trans κοινότητα ξεπήδησε ουσιαστικά από τους κόλπους της λεσβιακής σκηνής, και μάλιστα με πρωτοπόρους όπως ο Del LaGrace Volcano που φιλοξενούμε στο GenderFest, ένας από τους πρώτους που ξεχώρισε τα όρια του butch από τον drag king και το trans boy όταν άρχισε να αποθανατίζει με την κάμερά του «γυναικεία» κορμιά με μπόλικη τεστοστερόνη πάνω τους και κάτω τους. Άλλωστε, στους κόλπους της συγκριτικά  μικρότερης και πιο αδύναμης λεσβιακής σκηνής είναι που ενθαρρύνθηκαν να ξεπροβάλλουν οι πρώτοι drag kings και οι πρώτοι τρανς άντρες. Ακόμα και σήμερα οι τρανς άντρες βρίσκουν συνήθως καταφύγιο στη λεσβιακή σκηνή γιατί δεν είναι αποδεκτοί στη mainstream ανδρική γκέι σκηνή, η οποία ευλαβικά προσκυνάει κατά κόρον τον φαλλό. Η σκηνή αυτή λατρεύει τα «μεγάλα προσόντα», τα οποία επιδεικτικά τονίζει ότι στερούνται οι τρανς άντρες. Νομίζω ότι με την εμφάνιση και την ορατότητα των τρανς αντρών ξεκινά η μεγάλη ανατροπή των φύλων. Ακόμα και μέσα από πολλαπλά ιδεολογικά προβλήματα που έχουν εμφανιστεί στους κόλπους της σύγχρονης queer κοινότητας, βλέποντας πλέον αγόρια που αναρωτιέσαι αν είναι τρανς ή cis, αν είσαι «ανατρεπτικός διαολάκος», δεν γίνεται να μη σου σκάσει ένα μεγάλο χαμόγελο! Τι σημαίνει, τελικά, να είσαι άντρας σε αυτή την απόλυτα πατριαρχική κοινωνία; Για πόσο ακόμα το εκ γενετής μέγεθος θα αποτελεί τόσο τεράστιο προνόμιο; Ένα μεγάλο κεφάλαιο ανοίγει διάπλατα μπροστά μας, ας το απολαύσουμε. Τόσα «γυναικεία αγοράκια», τόσα «αρσενικά κοριτσάκια» στα μπαρ, στους δρόμους, στα σχολεία, έτοιμα να ερωτευτούν και να ζήσουν. Έτοιμα να πούνε σε κάθε άντρα «στο μουνί σου, ρε» και σε κάθε γυναίκα «γράψ’ τα όλα στον πούτσο σου»! Επιτέλους, δεν αισθάνομαι μόνη!

— Είναι, λες, το φύλο το τελευταίο απελευθερωτικό σύνορο;

Το φύλο δεν έχει σύνορο, ούτε καν απαραίτητα τσίνορο! Το στοίχημα παίζεται έντονα στη ρευστότητα του επαναπροσδιορισμού. Είναι μεγάλη η αγωνία αν τελικά όσα άτομα κάνουν τη φυλομετάβαση θα αναπαράγουν τα παραδοσιακά πρότυπα των φύλων. Η ίδια η «περιποιητική» βιομηχανία του καλλωπισμού, στοχεύοντας στο κέρδος, βάζει τα δυνατά της να κάνει πολλά «κορίτσια» που το επιθυμούν σαν τον Μπραντ Πιτ και πολλά «αγόρια» σαν την Τζέσικα Πάρκερ. Πιέζουν πολύ έντονα ώστε να βάλουν όλο αυτό το ρεύμα της ταυτότητας φύλου σε ένα «εγχειρητικό καλούπι». Αυτό είναι κάτι που προσωπικά αρνούμαι και στο οποίο αντιδρώ. Παλεύουμε, ευελπιστώ, για μια κοινωνία που δεν θα βλέπει τον άντρα ως άντρα με βάση τη φαλλόπλαση και τη γυναίκα με βάση π.χ. το στήθος , που δεν θα θέλει τις τρίχες ως απόδειξη δύναμης και την αποτρίχωση ως δείγμα ευαισθησίας! Που δεν θα σε πιέζει να κόψεις ή να προσθέσεις τίποτα για να μπορέσεις να αναγράψεις το φύλο και το όνομα που επιθυμείς στην ταυτότητά σου. Απαισιοδοξώ καμιά φορά ότι όλη αυτή η ορατότητα, την οποία τα διαφυλικά άτομα έχουν κατακτήσει κυριολεκτικά με αίμα, κινδυνεύει να μπει στα καλούπια του συστήματος, όμως σύντομα συνέρχομαι και χαμογελώ κρυφά γιατί τελικά έχει πολύ γούστο να ξέρεις ότι ο Μπραντ Πιτ μπορούσε να έχει γεννηθεί και κορίτσι!

— Πόσο εξοικειωμένο είναι το ελληνικό κοινό με τις θεωρίες φύλου;

Πόσο πραγματικά τις κατανοεί; Κανένα κοινό πουθενά δεν είναι εξοικειωμένο, ούτε καν το lgbtqi κοινό. Όλοι μας όμως είμαστε καθ’ οδόν προς την εξοικείωση, θέλοντας και μη, κατά τη διαδρομή, μάλιστα, σκάνε χιλιάδες βόμβες! Είναι μια τρελή περίοδος εκφασισμού και παράλληλα πρωτοπορίας  αυτή που ζούμε. Ακούγοντας καμιά φορά για τρομοκρατικά χτυπήματα και πόσα άτομα σκοτώθηκαν, φέρνω στο μυαλό μου εικόνες τύπου Ιερώνυμου Μπος, όμως με φωτιές, εκρήξεις και χιλιάδες μοναχικά πέη να εκτοξεύονται από σώματα στον αέρα πριν, μετά ή κατά τη διάρκεια των οργασμών τους, μια μεταφορική εικόνα από τα χιλιάδες αγόρια που καλούνται σε πόλεμο ή εκπαιδεύονται για πόλεμο ή μεγαλώνουν μέσα σε αυτόν. Τα αγόρια που είδα στην Τουρκία μετά το πραξικόπημα να τα κακοποιούν και να τα βιάζουν μαζικά τα λυπήθηκα όσο λυπάμαι κάθε μέρα της ζωής μου τα κορίτσια, τις γυναίκες. Πριν από τον πόλεμο του χρήματος είναι ο πόλεμος των φύλων. Ίσως, όταν ο φαλλός της εξουσίας πέσει από τον θρόνο του, να φυτρώσει εκεί ένα λουλουδάκι, που εύχομαι να μην είναι ο νάρκισσος!

— Πολλοί συμφωνούν με τον διαχωρισμό βιολογικού και κοινωνικού φύλου, αλλά αντιδρούν στην ισοπέδωση, στη «διαγραφή» των φύλων και στη δυνατότητα να δηλώνεις ό,τι φύλο θέλεις, εφόσον το φύλο είναι επίσης βίωμα. Η γνώμη σου;

Η γνώμη μου είναι ο σύγχρονος φεμινισμός! Αυτό είναι και το λάβαρο που οφείλει να ανεμίζει το σύγχρονο queer κίνημα, ο σύγχρονος φεμινισμός ή αλλιώς μετα-φεμινισμός. Πρέπει να δούμε την ισότητα των φύλων εξαρχής και να την κατακτήσουμε, θέτοντάς την σε νέες βάσεις, όπως και να μιλήσουμε για την ισότητα μεταξύ των ίδιων φύλων. Για την ισότητα μεταξύ γυναικών Ανατολής και Δύσης, μεταξύ αντρών με ή χωρίς μεγάλα προσόντα. Διαφωνώ με τις λέξεις «ισοπέδωση» και «διαγραφή». Δεν γίνεται να ισοπεδωθεί και να διαγραφεί τίποτα! Επαναπροσδιορίζουμε, ανακατασκευάζουμε, δημιουργούμε, απελευθερώνουμε, ανατρέπουμε, ακόμα και κάνοντας λάθη. Όταν η Σιμόν ντε Μποβουάρ είπε ότι «γυναίκα δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι», εννοούσε ότι σε κατασκευάζει γυναίκα/Βarbie το ίδιο το σύστημα. Μιλάμε για άλλες εποχές, άλλες προτεραιότητες κινηματικές. Αυτοί που φοβούνται μην ισοπεδωθούν ή διαγραφούν τα φύλα είναι οι ίδιοι που έχουν πλεονεκτήματα από το φύλο τους και στην πράξη ισοπεδώνουν και διαγράφουν τα φύλα στον βαθμό που αυτό τους εξυπηρετεί ώστε να κυριαρχούν. Είναι οι ίδιοι που σε βαφτίζουν γυναίκα και, φορώντας σου μια καούκα κι ένα κραγιόν, απαιτούν να προσκυνάς καθημερινά τον πούτσο τους. Η καταπίεση είναι βίωμα και το φύλο με τα απόλυτα, πατριαρχικά χαρακτηριστικά του είναι καταπίεση. Αν απομακρυνθούμε από τις αρχές του φεμινισμού, οι παγίδες να αναπαράγουμε τις ίδιες μορφές καταπίεσης είναι μπόλικες. Το σύγχρονο queer κίνημα βάζει ερωτήματα, όπως τι σημαίνει άντρας, τι γυναίκα. Τι καλούμαι να κάνω αν με αποκαλέσεις άντρα ή, αντίστοιχα, γυναίκα; Τι με φορτώνεις να κάνω με βάση το βιολογικό μου φύλο;
Ας κρατήσουμε μόνο τις βιολογικές διαφορές, δείχνοντας σεβασμό και αφήνοντας ήσυχες καθενός τις ορμόνες να εκφραστούν ελεύθερα. Το παγκόσμιο μετα-queer κίνημα δεν μπαίνει στην παγίδα να πει «γεννήθηκα άντρας και τώρα έγινα γυναίκα» αλλά βροντοφωνάζει: «Έτσι γεννήθηκα, άσε με να μεγαλώσω ήσυχα και θα σου πω ΕΓΩ τι φύλο γεννήθηκα και όχι τι φύλο θες εσύ να πω ότι έγινα»!

Η Vanessa Lopez, που επίσης φιλοξενούμε στο φεστιβάλ, λέει χαρακτηριστικά: «Δεν είναι το άτομο που θέλει εγχείρηση, είναι η κοινωνία που πρέπει να εγχειριστεί για να αλλάξει μυαλά»!